Op zondag 13 september 2009 is het weer zover: de 21e editie van Open Monumentendag (OMD).
Het thema is dit jaar zorg.

Als monumentenstad bij uitstek heeft Sint-Truiden van bij het begin deelgenomen aan dit Vlaams initiatief.
Het is telkens één van de meest geslaagde activiteiten van het jaar.

De religieuze orden speelden een belangrijke rol in de oprichting van hospitalen. Het zal dan ook niet verbazen dat Sint-Truiden als religieus centrum een overvloed aan zorginstellingen herbergde en dat tot op vandaag nog steeds doet. Het thema zorg is bijgevolg als het ware op maat gesneden van onze stad.

De volgende gebouwen/instellingen worden opengesteld: een aantal locaties in de Sint-Trudoabdij,  het kapucijnenklooster, het Psychiatrisch Centrum Ziekeren ende refugehuizen van Averbode (het voormalig ‘Sint-Trudoinstituut) en Herkenrode (Ursulinenklooster).
Het meer gedetailleerd programma is via een aparte katern verdeeld van huis tot huis in het stedelijk informatieblad van de maand september.
Via een email aan burgemeester@sint-truiden.be wordt u een exemplaar toegestuurd.

Zoals elk jaar wordt er ook dit jaar weer een boek 'Zorgmonumenten en monumentenzorg in Sint-Truiden’ uitgegeven naar aanleiding van OMD.
Het boek kost 5,00 EUR en is te koop aan de verschillende infostands op 13 september 2009 of bij Toerisme Sint-Truiden, Grote Markt 44.

Hieronder vindt u het integrale voorwoord van schepen Els Sneijers en burgemeester - federaal volksvertegenwoordiger Ludwig Vandenhove.

Voorwoord

Voor deze 21e editie van de Open Monumentendag (OMD) werd het thema ‘zorg’ gekozen.
Het onderwerp kan in een breed verband gepresenteerd worden. Daarbij kan er onder andere aan het geestelijke, het lichamelijke en het maatschappelijke welzijn (onderwijs) van de mens gedacht worden.

De religieuze orden speelden een belangrijke rol in de oprichting van hospitalen. Het zal dan ook niet verbazen dat Sint-Truiden als religieus centrum een overvloed aan zorginstellingen herbergde en dat tot op vandaag nog steeds doet.

Het vroegste hospitaal dateert uit 1139 en bevond zich in de nabijheid van de abdij.
In 1239 werd het hospitaal verplaatst naar de Stapelstraat.
Tijdens het opzoekingswerk voor OMD 2009 werden ontwerptekeningen uit 1683 van het hospitaal uit de Stapelstraat teruggevonden en dat mag zonder meer uniek genoemd worden.
In Sint-Truiden specialiseerden de religieuze ordes zich in specifieke richtingen van de ziekenzorg.
Zo hielden de cellenbroeders zich vooral met de verzorging van de pestlijders bezig.
De grauwzusters vervulden eveneens een belangrijke rol in de ziekenzorg: zij hielpen vooral vrouwelijke pestlijders, gebrekkigen en zinnelozen. Maar hun hulp werd ook dikwijls ingeroepen bij het afleggen van de overledenen.
Een sleutelmoment in de zorgsector is ongetwijfeld het jaar 1794.
De Franse bezetter vaardigde nieuwe wetten uit, richtte nieuwe instellingen op en sloot en onteigende kloosters.

Doordat de religieuze ordes verdwenen, werd ook de zorgsector sterk geschonden en om dit te verhelpen, werd in 1796 de ‘commission des hospices’ opgericht, in Vlaanderen bekend als de ‘Commissie van de Burgerlijke Godshuizen’.
Later werd dit vertaald naar ‘Burgerlijke Godshuizen’ of ‘Bureau van Weldadigheid’, ons huidige ‘Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn’ (OCMW).
De commissie wenste in eerste instantie het leegstaande kapucijnenklooster te gebruiken als ziekenhuis om er de arme zieken te plaatsen.
Geleidelijk aan ontwikkelen er zich in de nabijheid van dit ziekenhuis meerdere gasthuizen. Deze site mag dan ook beschouwd worden als één van de belangrijkste historische zorgsites in de stad.
Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw besloot de Commissie van de Burgerlijke Godshuizen een nieuw en tevens burgerlijk gasthuis op te richten.
Voor het ontwerp ervan werden verschillende architecten gevraagd, maar uiteindelijk zou de eer aan de Doornikse architect Bruyenne te beurt vallen.
Blijkbaar werden zijn kwaliteiten geapprecieerd, want hij werd in 1863 ook betrokken bij de bouw van een ‘krankzinnigengesticht’.
De gebouwen van deze instelling veranderden sinds het eind van de 19e eeuw regelmatig en het zorgcentrum werd groter en moderner.
Vandaag staat dit instituut bekend als het Psychiatrisch Centrum Ziekeren.

Binnen het brede kader van het thema ‘zorg’ schenken wij ook aandacht aan de seminaries en refugehuizen.
In Sint-Truiden waren twee seminaries gevestigd.
Het eerste huisde tot de Franse tijd (einde van het ancien régime) in de gebouwen van het voormalige bogaardenklooster.
Een tweede seminarie werd opgericht in de gebouwen van de oude abdij, die door de Gentse architect Lodewijk Roelandt vanaf 1839 werden aangepast aan de normen van die tijd.
Veel mensen zullen niet weten wat zij zich bij een ‘refugehuis’ moeten voorstellen.
Een refugehuis functioneerde als toevluchtsoord voor kloosterlingen. Het refugehuis van Herkenrode is bij de Truienaars bekend als het ‘Sint-Trudo-Instituut’ en het regufehuis van Averbode staat bekend als de ursulinen.
Deze twee refugehuizen waren bijna meer dan een eeuw in gebruik als onderwijsinstellingen, maar door de modernisering en centralisering van het onderwijs, trekken de scholen weg uit het oude stadscentrum. Dit heeft tot gevolg dat grote oppervlakten leeg komen te staan en dat er dringend nagedacht moet worden over nieuwe bestemmingen voor deze waardevolle monumenten.
Het refugehuis van Averbode (ursulinenklooster) werd al door de stad in erfpacht genomen.
Op deze wijze wil de stad bijdragen aan de herbestemming van dit complex. De vzw Kant in Vlaanderen startte bovendien een kantcentrum en het klooster zal in de toekomst een verdere herbestemming krijgen.

Het thema ‘zorg’ kan op een directe wijze verbonden worden aan de zorg voor monumenten en de zorg voor archieven.

Herhaaldelijk blijkt dat het publiek zich niet realiseert dat Sint-Truiden bijzonder is omwille van het groot aantal monumenten.
De stad heeft haar eigen monumentenbeheerder die probeert de burgers bewust te maken, te stimuleren en te adviseren voor het behoud van de monumenten.
De Sint-Truidense Open Monumentendag biedt het publiek een unieke kans om kennis te maken met vergeten monumenten. Natuurlijk hopen wij dat u ook na deze dag een actieve bijdrage blijft leveren voor het respect, het beheer en het behoud van deze monumenten.

Wij wensen u een fijne 21e Open Monumentendag toe en hopen u talrijk en vaak in Sint-Truiden te mogen verwelkomen!

Els Sneijers                                                                                   schepen voor monumentenzorg
voorzitter lokaal comité Open Monumentendag

Ludwig Vandenhove
burgemeester

Sint-Truiden, 13 september 2009

Op OMD brengt Vlaams minister Geert Bourgeois een werkbezoek aan de stad Sint-Truiden.
Nog maar eens een bevestiging van de belangrijke rol, die Sint-Truiden als monumentenstad speelt op Vlaams niveau.

Zie onder andere ook de tekst 20e Open Monumentendag in Sint-Truiden andermaal groot succes! op deze website.