Tijdens de provincieraadszitting van woensdag 18 december 2013 is op voorstel van gedeputeerde Ludwig Vandenhove de princiepsbeslissing genomen om het waterlandschap in Limburg te herschikken.

Ludwig Vandenhove: “Deze operatie kadert binnen de interne Vlaamse staatshervorming.
In dit geval krijgt de provincie Limburg er bevoegdheden bij.”

Hieronder vindt u de perstekst.

WATERLANDSCHAP WORDT HERSCHIKT

DOORBRAAK 63

EEN NIEUWE OPDRACHT EN UITDAGING VOOR DE PROVINCIES

Duidelijkheid voor de burger: één beleid en één beheer voor 1600 km onbevaarbare waterlopen

Huidig waterlandschap
De onbevaarbare waterlopen worden beheerd door steden/gemeenten (derde categorie), provincie (tweede categorie) en Vlaams Gewest (eerste categorie). Wateringen beheren als zelfstandige openbare besturen de waterlopen van derde categorie en tweede categorie binnen hun gebiedsafbakening, maar de kosten voor onderhoud worden hen terugbetaald door de steden/gemeenten voor derde categorie en door de provincie voor tweede categorie. In Limburg zijn er 57 waterloopbeheerders voor de onbevaarbare waterlopen: 44 gemeenten, 11 wateringen, de provincie en het Vlaams Gewest. Ook Infrax heeft een aantal waterlopen in beheer in opdracht van de steden/ gemeenten.

Dit versnipperde waterlopenbeheer aanpakken was een van de doelstellingen van de interne staatshervorming, zowel in het groenboek als later in het witboek. Een van de doorbraken die hierin zouden kunnen gerealiseerd worden, betrof het streven naar een logischere indeling van de categorieën onbevaarbare waterlopen.

Voorstel van de provincie: van 57 naar 13 waterloopbeheerders voor de onbevaarbare waterlopen  in Limburg: minder versnippering.

Als basis voor de besprekingen werd door alle provincies de stelling uit het groen- en witboek gevolgd dat de provincie vooral streeft naar het versterken van alle “grondgebonden”materies en dus ook naar uitbreiding van haar bevoegdheden inzake waterbeheer. Daarom  werd met alle provincies samen besloten aan de steden/gemeenten het voorstel te doen om alle waterlopen van derde categorie als tweede categorie te laten herklasseren, zodat zij verder door de provincie kunnen beheerd worden. Zo kunnen de problemen van een versnipperd waterbeheer voor een groot deel opgelost worden.

Bij de huidige 950 km onbevaarbare waterlopen tweede categorie zouden er dus nog ongeveer 650 km waterlopen bijkomen, zodat de provincie ongeveer 1600 km waterlopen zal beheren.

Als basisprincipe werd wel gesteld dat eventuele herklasseringen van waterlopen enkel kunnen doorgaan in consensus.

De reductie van het aantal waterbeheerders en de overdracht aan de provincie is zichtbaar op onderstaand kaartje.

De “rode” waterlopen” worden “blauw” en meteen is helder dat er aan eenheid van beheer en duidelijkheid voor de burger gewonnen wordt. De burger moest reeds voor haar/zijn machtiging voor het aanleggen van brugjes, inritten of andere werken zowel voor tweede als voor derde categorie bij de provincie terecht. Dit zal nu ook zo zijn voor onderhoud en herstellingswerken.

Een ander effect is goed te merken in bijlage 2.

Voor de watertoetsen, die moeten gebeuren in het kader van de bouwvergunningen, houdt de versnippering ook grotendeels op: de blauwe arcering op de kaart toont duidelijk aan dat bijna alle watertoetsen door de provincie zullen kunnen gedaan worden. Er wordt hier duidelijk winst geboekt.

Een laatste opportuniteit is dat er een meer gebiedsgerichte aanpak kan uitgewerkt worden. Ruimingswerken kunnen samen uitgevoerd worden per hydrografisch bekken. Allicht zal dit ook leiden tot betere prijsvorming bij aanbesteding. De provinciale dienst water en domeinen zal ingenieurs, toezichters en watertoetsers toewijzen per regio zodat duidelijk is voor de steden/gemeenten en burgers tot welke dienst (waar en bij wie) ze zich moeten wenden. Er zal ook gezamenlijk overleg gepleegd worden met de steden/gemeenten en wateringen over concrete voorstellen en projecten die in de diverse regio’s tot stand moeten komen.

Aanpak en stand van zaken

Begin mei 2013 werden de onderhandelingen gestart. Alle steden/gemeenten (behalve Herstappe waar geen waterlopen zijn) werden bezocht en deze ronde werd beëindigd op 28 november 2013.

De meeste steden/gemeenten zijn bereid gevonden om hun onbevaarbare waterlopen in beheer te geven aan de provincie. De definitieve bevestiging hiervan zal volgen via besluiten van schepencollege of gemeenteraad. De provincie garandeert dan ook dat de steden/gemeenten voldoende betrokken worden en vraagt ook meteen steun aan de steden/gemeenten om te helpen deze belangrijke mijlpaal tot een goed einde te brengen.

Met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) (eerste categorie) werd apart onderhandeld. Hier zijn enkele lichte verschuivingen, uitwisselingen voorgesteld tussen eerste en tweede categorie. Zo kunnen onder meer de Voer, de Warmbeek (Hamont-Achel) helemaal provinciaal worden en zullen de Kleine Herk (Alken) en op termijn de Witbeek (Maaseik) naar eerste categorie verhuizen en verder door de VMM beheerd worden.

De betrokkenheid van de steden/gemeenten wordt in eerste instantie vastgelegd in een afsprakennota of zelfs in een samenwerkingsovereenkomst. Dit verzekert de regelmatige consultatie van de lokale besturen.

Bij de besprekingen werd aan de steden/gemeenten ook een nieuw instrument gebruikt om de niet-geklasseerde onbevaarbare waterlopen op computer te inventariseren.

Het light-statuut: een nieuw soort waterlopen: “grachten van algemeen belang“

Een belangrijk  resultaat van de besprekingen situeert zich op het vlak van de niet-geklasseerde onbevaarbare waterlopen. De provincie biedt de steden/gemeenten een GIS-(geografisch informatie systeem) aan waar heel wat werk ingestoken is: meer dan 1100 stukjes niet-geklasseerde waterlopen zijn geïnventariseerd en besproken.

Waarom een light-statuut? Wat is een light-statuut?
Er moest duidelijkheid geschapen worden over de waterlopen die in 1887 geklasseerd stonden in de atlas van de onbevaarbare waterlopen en/of  in deze van 1957 en die niet meer als geklasseerd opgenomen zijn in de bestaande atlassen van de waterlopen. Deze oud-geklasseerde waterlopen staan nog altijd op het kadaster of soms zijn ze verdwenen. Nochtans gaat het over een soort “openbaar” domein, ze dragen geen nummer op het kadaster. Besloten is deze toestand zo veel mogelijk op te kuisen door ofwel over te gaan tot klasseren, ofwel ze een soort light-statuut te geven ofwel ze af te schaffen en over te gaan tot verkoop.
Met light-statuut wordt bedoeld dat deze grachten “private grachten met algemeen belang” worden, met een beperkte zone van erfdienstbaarheid tot maximaal 3 m . Dit wil zeggen: ze mogen onderhouden worden door de steden/gemeenten omdat er bijvoorbeeld een weg naar afwatert, een groot debiet in uitmondt, … kortom indien er een reden is van algemeen nut om deze waterlopen op de lijst te zetten van door de gemeenten te onderhouden waterlopen.
Deze oplossing wordt gekozen, indien het herklasseren van deze grachten tot geklasseerde waterloop niet meer mogelijk is omdat de erfdienstbaarheid inzake doorgang, afzetten van de ruimingsproducten en een bouwverbod dan wettelijk vastligt voor de zone 5 m links en rechts van de waterloop. Het light-statuut legt deze beperkingen niet op maar laat wel de mogelijkheid om een erfdienstbaarheid per waterloop in te stellen. De wetteksten hiervoor zijn op dit ogenblik in ontwikkeling, maar verwacht wordt dat de uitvoeringsbesluiten pas in 2015 gefinaliseerd zullen worden.

Limburgse doorbraak: oprichten van provinciale uitvoeringsagentschappen – “wateragentschappen”

Voorgesteld wordt om in twee pilootgebieden een provinciaal wateragentschap op te richten.

Waarom?
Nu de meeste steden/gemeenten hun waterlopen zullen overdragen aan de provincie kan en zal het waterlopenbeheer meer gebiedsgericht aangepakt worden. In twee regio’s doet zich echter de mogelijkheid voor om deze gebiedsgerichte aanpak nog verder te versterken, door het oplossen van de resterende versnippering. Deze versnippering heeft te maken met de aanwezigheid van wateringen in de provincie. Ook binnen en buiten de wateringen wenst de provincie dat hetzelfde beheer gevoerd wordt en dat dezelfde belasting betaald wordt. De provincie wenst samen met de Watering de Dommelvallei en de Watering van Sint-Truiden een trendbreuk te zetten: waterbeleid en –beheer moet binnen en buiten de watering hetzelfde zijn. Nu betalen mensen aan de ene kant van de straat wateringbelasting en de andere kant niet en worden waterlopen binnen de watering anders beheerd dan buiten de watering. Dat onderscheid zal zo veel mogelijk weggewerkt worden binnen deze wateragentschappen. De belastingen van deze wateringen zal sterk gereduceerd worden omdat alle gronden onder de ha niet meer belast zullen worden. Het aantal belastingsaanslagen binnen deze wateringen zal met minstens 70% dalen – het innen van kleine bedragen zorgt dus ook voor sterke administratieve vereenvoudiging. Personeel van de watering kan binnen de omschrijving van een wateragentschap ook buiten de watering ingezet worden. Indien deze aanpak slaagt kan het waterlopenbeheer binnen en buiten de watering identiek worden. Met deze aanpak loopt Limburg voorop en breekt misschien eindelijk de ban om ook qua wetgeving wateringen in te kantelen in de provinciale bevoegdheidsfeer.

Wateragentschap Zuid-Limburg
De watering van Sint-Truiden ontwikkelde een lokale werking rond erosiebestrijding. Bij de aanvang bleef de werking hoofdzakelijk beperkt tot steden/gemeenten gelegen in de watering. Door destijds het provinciale steunpunt Land en Water op te richten is de werking uitgebreid tot heel Zuid-Limburg.

Ditzelfde kan nu gebeuren voor de werken aan onbevaarbare waterlopen, die nu bijna volledig provinciaal worden. Het gaat over de regio van Voeren tot Herk-De-Stad (behalve het gebied van de watering de Herk). Op die wijze wordt er voldoende draagvlak verkregen worden voor het wateragentschap.

Wateragentschap Noordwest-Limburg
Voor de regio Noordwest-Limburg wordt een wateragentschap uitgebouwd samen met de Watering de Dommelvallei. Deze watering fungeert nu reeds als trekker voor het gelijktijdig aanbesteden en opvolgen van de onderhoudswerken van de onbevaarbare waterlopen in Peer, Hamont-Achel, Hechel-Eksel, Neerpelt, Overpelt en Houthalen-Helchteren. Dit kan aangevuld worden met omringende gemeenten.

In beide wateragentschappen wordt een “watermanager”aangesteld die betaald wordt door de provincie. Zo hoeft ook minder eigen personeel ingezet te worden om de overname van de waterlopen van derde categorie op te vangen. Alle werkzaamheden worden uitgevoerd onder leiding van de Dienst Water en Domeinen. De watermanagers staan ook in voor de lokale verankering en connecties met de gemeenten.

Kosten van doorbraak 63 inclusief wateragentschappen
Verwacht wordt dat de overdracht van derde naar tweede categorie inclusief de oprichting van de wateragentschappen ongeveer 1000 000 euro extra zal wegen op de werkingskredieten vanaf 2016. Personeelsuitbreiding (3 extra personeelsleden) kan deels door interne mutatie en aanwerving gebeuren.

Timing
Nadat per stad/gemeente een kaart met de herklassering is opgesteld, wordt een beslissing van de gemeenteraad genomen per stad/gemeente en wordt voor heel Limburg een kaart gemaakt met de wijzigingen. Dit moet zo snel mogelijk gebeuren om het proces op Vlaams niveau niet te vertragen.

Deze kaart  en de beslissingen van gemeenteraden en provincieraden worden samengevoegd met het dossier dat voor heel Vlaanderen wordt samengesteld. Zodra de noodzakelijke wetswijzigingen om de overdracht mogelijk te maken afgerond worden, kan de herklassering door de minister gebeuren in het voorjaar 2014.

De aanduiding van de grachten die een light-statuut moeten krijgen zal dan allicht volgen vanaf 2015.

Conclusie
Het waterlandschap zal er na 2014 helemaal anders uitzien met duidelijkheid voor de burger voor gevolg én een uniformer, integraler beheer. Inzake twee pilootgebieden, twee wateragentschappen, geeft de provincie Limburg verder de toon aan voor een nieuwe gebiedsgerichte aanpak met sterke administratieve vereenvoudiging.

Zie ook Provincie neemt waterlopen over. Het Belang van Limburg, 18-12-2013, p. 27.

Zie onder andere Het waterlandschap wordt herverkaveld van 20-03-2013 en Aquadra-project: nog meer samenwerken! van 18-09-2013 op deze website.