‘Onderzoeksgids voor de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in Haspengouw’

Wie onderzoek wil doen naar het dagelijkse leven tijdens de Eerste Wereldoorlog in haar of zijn dorp of omgeving, kan vanaf nu gebruik maken van een handige onderzoeksgids, die is uitgegeven door Erfgoedcel Tongeren en Erfgoedcel Sint-Truiden.
Het vooronderzoek en de realisatie lag in handen van het Rijksarchief Hasselt.

Vele heemkundige kringen en andere verenigingen zijn geboeid door het oorlogsverleden van hun dorp.
Wie waren de gesneuvelde dorpsgenoten?
Hoe overleefden de talrijke kroostrijke gezinnen te midden van de oorlogsellende? 

“Het jaartal 2014 roept wereldwijd herinneringen op aan het begin van de Eerste Wereldoorlog.
Naar aanleiding van de 100ste verjaardag van het begin ervan, of in de aanloop, zullen er talrijke initiatieven genomen worden door officiële instanties, zoals gemeenten en steden, maar ook door allerlei verenigingen (heemkundige en historische kringen, socio-culturele verenigingen, buurtcomités, etc.).”, zegt burgemeester Ludwig Vandenhove.  

“De meeste aandacht zal ongetwijfeld, terecht, gaan naar de loopgravenoorlog aan de IJzer en naar het soldatenleven. Maar in het bezette gebied, zoals Haspengouw, was het eveneens vier jaar oorlog en veranderde het leven drastisch.
Landbouw werd strak gereglementeerd en er werd noodhulp aan de bevolking georganiseerd.
Gemeente- en parochiearchieven en de archieven van de nationale, de provinciale en de lokale Hulp- en Voedingscomités, maar ook Duitse oorlogsaffiches uit de Eerste Wereldoorlog laten toe om de vele aspecten van het dagelijkse leven in 1914-1918 en daar rond te onderzoeken en te beschrijven.”

De onderzoeksgids vermeldt voor elke Haspengouwse (deel)gemeente de beschikbare archieven, publicaties, bewaarde vaandels en oorlogsmonumenten.
Ter illustratie zijn in de publicatie talrijke boeiende archiefknipsels als smaakmakers opgenomen. 

In een aantal gevallen bieden archiefstukken zich als gesneden brood aan om als bron voor een historisch onderzoek te dienen. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de soldatendossiers en voor de rekeningen van de Burelen voor Weldadigheid, die voor elke gemeente beschikbaar zijn. Maar er zijn ook meer verrassende bronnen: in die gevallen wordt daarop in deze onderzoeksgids de aandacht getrokken door een ‘onderzoekstip’ te vermelden.

Deze gids past perfect in het opzet van Erfgoedcel Haspengouw. Bovendien biedt ze heel wat tips voor personen en/of verenigingen, die iets willen organiseren en/of onderzoeken rond de Eerste Wereldoorlog. Zij kunnen ook steeds terecht bij het Rijksarchief (Bampslaan 4, 3500 Hasselt, tel.: 011- 22 17 66, e-mail: rijksarchief.hasselt@arch.be), het stadsarchief van Sint-Truiden (Abdij - Diesterstraat 1, 3800 Sint-Truiden, tel.: 011-70 18 35, e-mail: info.archief@sint-truiden.be) en/of de erfgoedcel van Sint-Truiden (Abdij - Diesterstraat 1, 3800 Sint-Truiden, tel.: 011-70 18 30, e-mail: info.erfgoedcel@sint-truiden.be).

Deze publicatie kadert in heel het gebeuren dat op vele plaatsen in België en Vlaanderen gaat opgezet worden rond het begin van de Eerste Wereldoorlog.
Omwille van historische en (latere) politieke redenen liggen deze initiatieven gemakkelijker dan herdenkingen rond de Tweede Wereldoorlog.

Hieronder vindt u het integrale voorwoord van burgemeester Patrick Dewael van Tongeren en van schepen van erfgoed Els Sneijers en burgemeester Ludwig Vandenhove van Sint-Truiden.

Bijna honderd jaar geleden begon de Eerste Wereldoorlog: een moment dat in 2014 wereldwijd zal worden herdacht. Ook in onze steden en gemeenten zullen tentoonstellingen, publicaties en lezingen aan de Groote Oorlog worden gewijd. 

Over de Eerste Wereldoorlog in Haspengouw is al veel onderzoek gepubliceerd maar meestal blijft dit beperkt tot militaire aspecten op basis van bronnen die in een dorp aanwezig zijn. 
In deze onderzoeksgids vindt u ook andere, nog te weinig gebruikte bronnen om het leven tijdens deze periode te documenteren!

Voedselschaarste leidde tot een centraal gecontroleerde landbouwproductie en markt met opgelegde prijzen, alsook tot officiële weldadigheid.
Gemeente- en parochiearchieven, de archieven van de nationale, provinciale en lokale Hulp- en Voedingscomités, maar ook Duitse oorlogsaffiches uit de eerste wereldoorlog laten toe om vele aspecten van het alledaagse leven te onderzoeken en beschrijven. 

Onderbelicht in het bestaand onderzoek is de stroom van vluchtelingen uit Frans- en West-Vlaanderen die in 1918 en 1919 onderdak en voeding vonden in onze Haspengouwse dorpen.
Gemeen goed is te spreken over 1914-1918. Om aanloop en gevolgen van de Eerste Wereldoorlog te kunnen begrijpen en aanvoelen, zijn juist de jaren 1913 en 1919 erg leerrijk.

Samengevat, deze onderzoeksgids is een blikverruimer én een blikopener.
De gids nodigt immers uit om de blik te verruimen van militaire geschiedenis naar alledaagse geschiedenis van de gewone mens en verwijst tevens naar historische bronnen, die te lang onaangeroerd bleven. 

Deze onderzoekgids is een gemeenschappelijk initiatief van Erfgoedcel Sint-Truiden en Erfgoedcel Tongeren. Het vooronderzoek en de realisatie lag in de deskundige handen van het Rijksarchief Hasselt.  Alle project-bereiders verdienen een woord van dank en lof.  

Het is een voorbeeldig samenwerkingsproject waarbij alle Haspengouwse gemeenten, in het bijzonder alle heem- en geschiedkundige kringen baat kunnen vinden.

Als beleidsverantwoordelijken hopen wij dat deze onderzoeksgids voor de jarenlang actieve heemkundige nieuwe inspiratie biedt.
Door deze onderzoeksgids en de projectwerking worden nu ook nieuwe groepen vrijwilligers gestimuleerd en ondersteund om vanuit hun persoonlijke interesses het dagelijkse leven in die Eerste Wereldoorlog te onderzoeken en in beeld te brengen.

Erfgoedwerking kan zich niet beperken tot de ‘voltooid verleden tijd’.
Erfgoedwerking nodigt uit om vanuit historische kennis en vanuit het inleven in het verleden meer bewust en meer genuanceerd om te gaan met actuele gebeurtenissen zoals vredesmissies en  vluchtelingenstromen veraf en dichtbij.

Patrick Dewael
burgemeester Tongeren

voorzitter Erfgoedcel Tongeren       

 

Els Sneijers
schepen van erfgoed Sint-Truiden
voorzitter Erfgoed Haspengouw                                 

 

 

Ludwig Vandenhove
burgemeester Sint-Truiden 

Rond deze publicatie worden er een aantal lezingen georganiseerd over ‘de Eerste Wereldoorlog en naaste omgeving’.
Ze vinden telkens plaats in een andere gemeente op woensdagavonden om 19.30 uur en de toegang is gratis.
De volgende lezingen vinden nog plaats:
- In de Gasthuiskapel te Borgloon (Graethempoort 3bis) bespreekt Bernard Liemann op 18 januari 2012 hoe de Eerste Wereldoorlog in drie grenssteden verschillend wordt beleefd: in het Duitse Aken, het bezette Tongeren en het neutrale Roermond. 
- Op 15 februari 2012, in het gemeentehuis van Riemst (Maastrichtersteenweg 2 B), informeert Alex Vanneste over de elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens.
- In cultuurcentrum ‘de Bogaard’ van Sint-Truiden (Capucienessenstraat 8) spreekt Piet Veldeman op 14 maart 2012 over de burgerwacht.
-
‘De Eerste Wereldoorlog in het grensdorp Kanne,’ is dan weer het onderwerp dat Paul Vrijens aansnijdt.
Deze laatste lezing vindt plaats in de polyvalente zaal van de gemeentelijke bibliotheek van Gingelom (Surlet de Chokierstraat 4) op 18 april 2012.

Voor aankoop van de onderzoeksgids (5,00 EUR) en voor informatie over de lezingen en over de projectwerking ‘Geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in Haspengouw’ kan je terecht bij:

Rijksarchief Hasselt
Bampslaan 4, 3500 Hasselt
011-22 17 66
rijksarchief.hasselt@arch.be 

Erfgoedcel Sint-Truiden
Abdij
Diesterstraat 1, 3800 Sint-Truiden
011-70 18 30
info.erfgoedcel@sint-truiden.be 
www.erfgoedcelsint-truiden.be

Erfgoedcel Tongeren
Muntstraat 25, 3700 Tongeren
012-45 99 68
erfgoedcel@stadtongeren.be
www.erfgoedceltongeren.be

              
Zie onder andere de tekst ‘Erkenning erfgoedcel Haspengouw’ van 5 december 2011 op deze website.